Tình cờ mình thấy được bài post về một sản phẩm nội thất trên facebook của một người anh – giám đốc CÔNG TY TNHH THIẾT KẾ XÂY DỰNG OGCG về một chiếc đèn treo với những hoạ tiết rất bắt mắt và dường như được tinh chế rất công phu. Hỏi ra mới biết đây là chiếc đèn treo được chế tác bởi nghệ thuật Pháp Lam Huế. Chiếc đèn này nằm trong concept một dự án mà anh đang theo đuổi.
Đèn Plique-à-Jour thiết kế hiện đại dáng thuận buồm xuôi gió. Một sản phẩm được gia công bởi nghệ thuật Pháp Lam Huế và đang là 1 concept được OGCG company hướng tới để tạo nên những giá trị khác biệt.
Vừa nhìn qua mình đã bị thu hút ngay bởi độ tinh xảo của sản phẩm và xin phép anh được tìm hiểu về kỹ thuật này. Trong bài viết này, mình xin chia sẻ những thông tin về kỹ thuật này dựa trên những tài liệu mình tìm được trên mạng qua góc nhìn của mình. Mong mọi người đón nhận và đóng góp ý kiến nếu có thông tin gì mình đưa ra chưa chính xác để mình điều chỉnh lại cho phù hợp.
Thông tin về kỹ thuật Plique-à-Jour (nguồn Wikipedia)
- Plique-à-jour (tiếng Pháp có nghĩa là “letting in daylight” – theo mình hiểu nghĩa của cụm từ này là để ánh sáng lọt vào/xuyên sáng) là một kỹ thuật tráng men thủy tinh thể trong đó men được áp dụng trong các tế bào, tương tự như kỹ thuật cloisonné (cũng là một kỹ thuật tráng men, nhưng không có lớp nền trong sản phẩm cuối cùng, vì vậy ánh sáng có thể chiếu qua men trong suốt hoặc mờ.
- Trên thực tế, nó là một phiên bản thu nhỏ của kính màu và được coi là rất thách thức về mặt kỹ thuật: tiêu thụ thời gian cao (lên đến 4 tháng cho mỗi mặt hàng), với tỷ lệ hỏng hóc cao. Kỹ thuật này tương tự như của cloisonné, nhưng sử dụng một lớp nền tạm thời mà sau khi bắn được hòa tan bởi axit hoặc cọ xát. Một kỹ thuật khác chỉ dựa vào sức căng bề mặt, cho các khu vực nhỏ hơn. Ở Nhật Bản, kỹ thuật này được gọi là shotai-jippo (shotai shippo), và được tìm thấy từ thế kỷ 19 trở đi.
- Kỹ thuật này được phát triển trong Đế quốc Byzantine vào thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên. Các bậc thầy Nga đã phát triển đáng kể kỹ thuật plique-à-jour: ngoài các tế bào được cắt bằng kim loại quý, họ còn làm việc với các tế bào làm bằng dây bạc. Thật không may, kỹ thuật plique-à-jour của nước Nga Kiev đã bị mất sau cuộc xâm lược nghiền nát của Mông Cổ vào thế kỷ 13. Một số ví dụ còn sót lại được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử ở Moscow.
- Kỹ thuật này đã được hồi sinh trong phong trào trang sức phục hưng cuối thế kỷ 19, và trở nên đặc biệt phổ biến ở Nga và Scandinavia. Các tác phẩm của Pavel Ovchinikov, Ivan Khlebnikov và một số bậc thầy làm việc cho Faberge là những kiệt tác thực sự của plique-à-jour. Các bậc thầy Nga chủ yếu làm việc với bộ đồ ăn. Các thợ kim hoàn Na Uy bao gồm David Andersen và J. Tostrup ở Oslo, và Martin Hummer ở Bergen. Các nghệ sĩ Art Nouveau như René Lalique, Lucien Gaillard và các nghệ sĩ Pháp và Đức khác chủ yếu sử dụng plique-à-jour trong đồ trang sức nhỏ, mặc dù Bảo tàng Victoria &; Albert có một khay năm 1901 của Eugène Feuillâtre.
Về mặt kỹ thuật – Có bốn cách cơ bản để tạo plique-à-jour:
1. Filigree plique-à-jour (“Russian plique-à-jour”): Đây là một quá trình xây dựng, theo đó một thiết kế theo kế hoạch được diễn giải bằng cách sử dụng dây vàng hoặc bạc được làm việc trên dạng kim loại (ví dụ: một cái bát). Dây được xoắn hoặc khắc, tức là có thêm các mẫu vi mô. Các dây được hàn lại với nhau. Men được nghiền và áp dụng cho từng “tế bào” được tạo ra bởi dây kim loại. Các mảnh được nung trong một lò nung. Quá trình đặt và nung men này được lặp lại cho đến khi tất cả các tế bào được lấp đầy hoàn toàn. Thông thường phải mất tới 15 lần, 20 lần lặp lại.
2. Plique-à-jour xuyên thấu (“Western plique-à-jour”): Một tấm vàng hoặc bạc được xỏ và cưa, cắt ra một thiết kế mong muốn. Điều này để lại không gian trống hoặc “tế bào” để lấp đầy bằng bột men (kính xay).
3. Shotai shippo (“Nhật Bản plique-à-jour”): Một lớp thông lượng (men trong) được nung trên dạng đồng. Dây được bắn vào thông lượng (tương tự như cloisonné) và các khu vực kết quả được tráng men theo màu sắc lựa chọn. Khi tất cả các men được hoàn thành, đế đồng được khắc đi để lại một lớp vỏ mờ của plique-à-jour. Bạn có thể tham khảo thêm về kỹ thuật tráng men của Nhật Bản qua cuốn sách này : Shippo Yaki – Enameling in Japan www.kcenamels.com/enamel_book2/files/ShippoYaki_ByCoralShaffer.pdf
4. Cloisonné trên mica: Các tế bào trong kim loại quý được phủ mica cố định, được loại bỏ bằng chất mài mòn sau khi tráng men.
Một số sản phẩm được áp dụng kỹ thuật Plique-à-jour :
Đôi bông tai ‘The Aurina Drop Earrings’ và chiếc nhẫn ‘The Siofra Ring’ trong bộ sưu tập ‘Plique-à-jour’ của Bluestone
Dây chuyền Hue Do You Love của Andy LIF
Giờ chúng ta cùng xem qua một số công đoạn các người thợ chế tạo sản phẩm nhé :
- Bước 1: Chuẩn bị một ít men màu và chúng ta sẽ trộn chung với một ít keo tráng men được gọi là Klyr Fire và một ít nước.
- Bước 2: Chuẩn bị một miếng bạc nguyên chất đã được cắt theo hình dạng thiết kế mong muốn
- Bước 3: Chúng ta đổ men màu vào nước và keo tráng men.
- Bước 4: Dùng cọ nhúng vào các khay màu và quét màu lên các vị trí mong muốn trên miếng bạc. Cố gắng làm sao phủ đầy các lỗ rỗng với màu và keo.
- Bước 5: Sau khi hoàn thiện phần màu sắc cho sản phẩm thì chúng ta cho sản phẩm vào lò nung và thường sẽ phải nung như vậy vài lần. Mỗi lần nung như vậy thì chúng ta sẽ cho thêm vào một chút men màu.
- Điểm khó ở đây là chúng ta phải biết canh và dừng công đoạn nung đúng lúc để đảm bảo rằng lớp men màu không rơi ra khỏi những lỗ chi tiết trên miếng bạc đã được phủ đầy màu và keo.
Một số video, bài viết các bạn có thể tham khảo về kỹ thuật này rõ hơn nhé:
Video:
Bài viết:
Người đưa pháp lam Huế “vàng son” trở lại (laodongcongdoan.vn)
Plique-à-jour – Wikipedia tiếng Việt
Trên đây là một số chia sẻ của mình về kỹ thuật Plique-à-jour. Có rất nhiều nguồn tài liệu nói về kỹ thuật này các bạn có thể tham khảo thêm qua google hay youtube, pinterest…v…v nhé. Cảm ơn các bạn đã đọc bài viết này 😀
Trường Giang, 30/11/2023